Op het Lumion en het Calandlyceum in Nieuw-West runnen moeders uit de buurt de kantine. Hun rol is groter dan alleen het smeren van broodjes: ze zijn ‘de ogen van de school’. Doordat de moeders hoorden dat leerlingen uit geldgebrek niet ontbijten, is er nu een schoolontbijt. In deze kwetsbare buurt moet het ‘thuisgevoel’ van de Kantinemoeders zorgen voor ‘een positief effect op motivatie en gedrag’.
Het is kwart voor twaalf en spitsuur in de kantine van het Lumion. Een groepje jongens heeft hun lunch al te pakken: alle vier een Marokkaans panbroodje met grillworst. Muhammed (16) komt hier elke dag sinds de Kantinemoeders er zijn. “Ze zijn vrolijk en respectvol. Ze zeggen ‘eet smakelijk’ in het Arabisch, dat voelt vertrouwd.” Youssra (15) vindt het fijn dat ze dezelfde afkomst hebben. “Dat klikt beter.” Ze wijst naar één van de vrouwen: “Zij zou mijn tante kunnen zijn.”
Het Lumion, vlakbij de metrohalte Henk Sneevlietweg in Nieuw-West, is gestart in 2019 en werd vrij snel populair: de school telt al een paar jaar zo’n veertienhonderd leerlingen. Op beide scholen is een derde van de leerlingen afkomstig uit het eigen stadsdeel en veel daarvan ‘komen uit een achterstandsituatie’. Judith van Biemen, bestuursvoorzitter van het Calandlyceum en het Lumion, typeert Nieuw-West als ‘een hechte gemeenschap met veel warmte, gezelligheid en ondernemingszin’. Maar in dit stadsdeel ‘is natuurlijk wel iets aan de hand.’
Cijfers van de gemeente bevestigen dat. Nieuw-West heeft verreweg de meeste minimahuishoudens van Amsterdam. Eén op de vijf huishoudens leeft onder de armoedegrens. Een kwart van de kinderen groeit op in armoede. Vooral in eenoudergezinnen is de kans op kwetsbaarheid groot.
Zware zorgtaak
Van Biemen hoort over leerlingen die nog niet lang in Nederland zijn en gezinnen waar niet genoeg geld is voor de boodschappen. “Ik zie veel liefdevolle gezinnen, maar ook vaak een zware zorgtaak voor de kinderen.” Leerlingen zorgen voor broertjes en zusjes of een zieke ouder en zijn soms zelfs verantwoordelijk voor een deel van het inkomen, vertelt ze daarover. “Dat belemmert hun ontwikkeling.” Volgens de bestuurder zijn veel leerlingen onderschat in het advies dat zij kregen voor de middelbare school. “Ouders uit andere delen van de stad zetten alles op alles om het niveau zo hoog mogelijk te krijgen. Er is een hele bijlesindustrie met duur schaduwonderwijs. Dat is niet weggelegd voor kinderen die bij ons op school komen.”
Niet elke leerling doet even goed z’n best, zegt Van Biemen, maar ze ziet veel talent. “Elke keer als ik een les bijwoon, ben ik verbaasd over de wil om te leren.” Ze vertelt over een meisje dat met haar klas een sollicitatietraining kreeg. Ze was ‘superverlegen’, maar stak toch haar hand op. Het was haar enige kans om zoiets te oefenen. Niet voor alle leerlingen is het vanzelfsprekend om zoiets mee te krijgen in het gezin, vertelt Van Biemen. “Als die kans er dan is, pakken ze ‘m – hoe eng ook. De ernst waarmee de kinderen beseffen hoe belangrijk school is, dat raakt me.”
Buurtmoeders
Een ‘veilige haven’ noemt sociaal-ondernemer Fatimzahra Baba het Calandlyceum. Zij zat zo’n vijftien jaar geleden zelf op de school waar ze De Kantinemoeders initieerde. “De docenten waren ook je opvoeders. Je dacht wel tien keer na voor je wat uithaalde.” De school was betrokken naar de ouders toe, vertelt ze. “Ze werkten in een soort driehoek met elkaar samen.”
Baba is ook wel bekend van de buurtmoeders, die tijdens corona zorgden voor meer rust in de wijk. Zo’n dertig moeders patrouilleerden door de straten en spraken jongeren aan als ze tot laat op straat hingen. Baba vroeg zich af: hoe kunnen we deze moeders nog meer inzetten? Op school, was het antwoord, de plek waar een groot deel van de opvoeding gebeurt. Baba noemt het een ‘formule die aan veel kanten werkt’. “De moeders werken aan hun economische zelfstandigheid, ze houden een oogje in het zeil op school en het is nog kostenbesparend ook”.
Een jaar geleden werd de commerciële cateraar opgezegd, en namen De Kantinemoeders de twee kantines over. Moeders uit de buurt smeren er nu de broodjes. Ze runnen er hun eigen onderneming. Het assortiment is multicultureel, met Turkse pizza, Surinaamse bara met kip en Marokkaanse harirasoep. Veruit het populairst is het broodje grillworst van drie euro vijfentwintig, het duurste broodje op de kaart.
De prijzen zijn bewust lager dan verderop in het winkelcentrum, zegt projectmanager Ilhame Darkaoui. Er is inmiddels meer omzet dan de cateraar draaide. Het assortiment is zo gezond mogelijk, met alleen snacks uit de oven en geen frituur. “De leerlingen vragen weleens om extra saus en horen dan van de moeders: dat is niet goed voor jou.” Maar de rol van de moeders is groter dan dat. De vertrouwde gezichten zorgen volgens Darkaoui voor een ‘gezinssituatie’ op school, ook vanwege de gedeelde achtergrond.
“De leerlingen voelen als mijn eigen kinderen”, vertelt Mounira (52), die vanaf de start Kantinemoeder is. Ze is erg blij met haar eerste baan. “Ik vind het prachtig hier.” Ze wil niet thuiszitten, en is liever onder de mensen. Ze voelt zich een echte moeder, vertelt Mounira. “Aan de gezichten kan ik zien hoe het met ze gaat.”
Natuurlijk overwicht
De moeders hebben een belangrijke signaleringsfunctie, zegt Darkaoui, maar op een informele manier. “De moeders zijn de ogen van de school. Ze merken het als iemand niet lekker in z’n vel zit.” Volgens van Biemen zijn er minder opstootjes op school, en minder ‘gedoe’. “Ze brengen veel warmte de school in, maar zijn ook streng als dat nodig is. Met een natuurlijk overwicht dat alleen moeders uit deze buurt hebben.” “Ik gun iedere school zulke moeders”, vult Baba aan.
Wat de Kantinemoeders ook vaak horen: ‘Ik heb echt geen geld, juf.’ Doordat de moeders hoorden dat leerlingen niet hadden ontbeten, is vorige week gestart met een schoolontbijt. Voor alle kinderen van de school. Het ‘in de gaten houden van het algemene welzijn’ staat niet in het functieprofiel van de moeders en is een grote verantwoordelijkheid, erkennen de initiatiefnemers. “Maar is dat niet sowieso wat een moeder doet?”
Rijke schooldag
Van Biemen benadrukt dat goed onderwijs uiteindelijk het grootste verschil maakt voor ‘je plek in de maatschappij’. Juist dat ging de afgelopen jaren niet goed. Begin 2024 oordeelde de onderwijsinspectie de kwaliteit op het Calandlyceum als ‘ondermaats’. Vorige zomer vertrokken volgens Het Parool tientallen docenten vanwege een onveilige werksfeer. Van Biemen ‘herkent zich hier niet in’ en noemt de medewerkerstevredenheid ‘stabiel hoog’.
De onvoldoende werd weggewerkt, maar de slagingspercentages blijven aan de lage kant. Van Biemen zegt te maken te hebben met een lerarentekort, dat in Nieuw-West groter is dan gemiddeld. De populariteit van de scholen speelt een rol, vooral op het Lumion. “We zijn zeven jaar geleden gestart met een tiende van het huidige aantal leerlingen. Ik zou zelf wel wat willen krimpen.” Voor de onervaren leraren is het moeilijker om leerlingen goed op het examen voor te bereiden, zegt Van Biemen. Zij krijgen nu bijscholing van gepensioneerde leraren.
De scholen zetten ook in op extra ondersteuning voor leerlingen, zoals coaches en bijles. Maar een school moet ook leuk zijn, volgens de bestuurder. Daarom zijn er extra activiteiten zoals sport, tekenen en dramales. “We proberen een rijke schooldag neer te zetten met veel ruimte voor talentontwikkeling”, zegt van Biemen. Om kinderen zich fijn te laten voelen op school, spelen ook de Kantinemoeders een belangrijke rol. “Lekker eten en een thuisgevoel hebben een positief effect op je motivatie en gedrag. Het helpt als kinderen zich welkom voelen.”
