In de serie ‘Armoede in West’ spreekt De Westkrant met organisaties die hulp bieden aan mensen in armoede. Özlem Bayar van stichting Raad is Daad helpt mensen die vastlopen in het systeem van toeslagen en regelingen. Maar Bayar wil vooral dat ze zelfredzaam worden: “We kunnen alles voor je regelen, maar je moet er wel om vragen.”
Veel tijd heeft sociaal raadsvrouw Özlem Bayar niet voor een gesprek. Om precies te zijn zesentwintig mensen hebben zich vanochtend aangemeld voor het spreekuur, ‘sommigen al om zes uur vanochtend’. De wachtkamer van ontmoetingscentrum Amira aan de Bos en Lommerweg zit vol. De meesten hebben brieven in de hand, meestal van de gemeente. Ze komen bij Raad is Daad voor juridisch advies. Maar, zegt Bayar, ‘we sturen ze niet door naar het volgende loket, we dóen het ook’. Waarmee ze bedoelt: formulieren invullen, aanvragen doen, instanties bellen.
Een vrouw spreekt Bayar aan in het Turks en bedankt haar. “Ik heb een koelkast voor haar geregeld, via een fonds”, verklaart Bayar. Volgens haar is de gemeente streng in het beoordelen van verzoeken voor de zogenaamde regeling ‘witgoed bij nood’. Aanvragers krijgen standaardbrieven terug met daarin het advies om te sparen of een lening af te sluiten. “Terwijl je zou verwachten dat ze schulden juist willen voorkomen.”
In de drukke spreekkamer, waar twee andere vrijwilligers en een tolk de bezoekers ontvangen, kent iedereen Bayar. Ze spreekt Turks en Nederlands door elkaar heen en lacht veel. Terwijl ze met instanties aan het bellen is, mengt ze zich in alle gesprekken in de kleine ruimte.
Kwetsbaar
Aan tafel zit Ayse*, die langskomt om haar inkomen door te geven. Ze heeft sinds kort werk, twee banen zelfs. In de ochtend werkt ze in de thuiszorg, in de avond verschoont ze bedden in het OLVG. Het werk in het ziekenhuis is zwaar, zegt ze, maar het is beter dan thuis zitten. Wel is ze bang dat ze in de problemen komt nu ze inkomen heeft, en geld moet terugbetalen. “Geen stress, komt goed”, zegt vrijwilliger Berend de Liagre Böhl tegen haar.
“Gelukkig is mevrouw op tijd”, vertelt De Liagre Böhl na het spreekuur. “Ze had ook nog eens haar Digid mee. Dat zie je minder vaak dan je zou hopen. Als ze haar inkomen niet doorgeeft, kan het zijn dat de gemeente te veel ontvangen bijstand in één keer terugvordert.” De mensen die op het spreekuur komen, zijn kwetsbaar, vertelt hij. Ze spreken de taal niet en weten niet hoe ze dingen digitaal moeten regelen, als ze al toegang hebben tot een computer. Regelmatig worden kinderen gebeld voor de wachtwoorden van hun ouders.
Zelfredzaam worden
“De gemeente gaat er vanuit dat mensen weten hoe toeslagen werken en hoe ze een regeling moeten aanvragen. Maar dat weten ze niet”, zegt Bayar. Daarom geeft Raad is Daad trainingen. “Hoe werkt een zorgverzekering, wanneer krijg je een incasso, allemaal basiskennis. Als we uitleggen hoe bont je het moet hebben gemaakt voor er een deurwaarder komt, zijn ze minder gefrustreerd. Dan zeggen ze: het is inderdaad mijn fout, ik moet gewoon betalen.”
“Mensen moeten zelfredzaam worden. De gemeente is niet verantwoordelijk, vertellen we ze dan. In Turkije hebben we een spreekwoord: ‘Een kind dat niet huilt, geef je de speen niet.’ We kunnen alles voor je regelen, maar jij moet erom vragen. In Amsterdam is armoede niet nodig, als je maar op tijd aanklopt en weet bij wie je moet zijn.”
Gezondheidsproblemen
Wel vindt Bayar dat er meer maatwerk nodig is, met name voor mensen met werk. “Als je een inkomen hebt net boven de armoedegrens, dan heb je nergens recht op. Je krijgt geen kindgebonden budget, terwijl je wel de schoolreisjes moet betalen. Als de kinderen naar de middelbare school gaan, moeten ze verder reizen. Voor een fiets is niet altijd geld en een ov-chipkaart krijg je pas vanaf drie zones.”
Bayar ziet veel gezondheidsproblemen. “Het is een wisselwerking. Mensen gaan zwaar werk doen, vijftig uur in de bouw, of nachtwerk. Als ze ziek worden, kunnen ze minder werken en krijgen ze ook nog eens meer zorgkosten.” De Liagre Böhl hoort ook misstanden. “Dan beweert een werkgever dat iemand ontslag heeft genomen en dat daar zogenaamd getuigen van zijn. Of dat iemand al drie maanden niet is komen opdagen. Dan hebben ze én geen werk meer én is er al die tijd geen salaris betaald.”
Permanente stress
“Amsterdam loopt achter de feiten aan”, zegt Bayar. Waar in de armoedecijfers gelet wordt op inkomsten én uitgaven, kijkt de gemeente alleen naar het inkomen en niet naar wat je na vaste lasten overhoudt. “Terwijl het leven in de stad zo duur is. De krappe woningmarkt, dure levensmiddelen, met twee inkomens red je het net.”
“Beleidsmakers hebben vaak geen ervaring in de frontlinie”, vult De Liagre Böhl aan. “Als ik hier mensen wegstuur, lukt het ze niet zelf. De gemeente houdt geen rekening met een cultuurachterstand. De gemiddelde Turk vindt het ondenkbaar dat je aan de gemeente doorgeeft wat je verdient.”
Volgens Bayar is er te weinig besef wat financiële problemen met je doen. “Permanente stress zorgt voor verminderde hersencapaciteit. Mensen raken gedesoriënteerd in het hele systeem. Hier pakken we een probleem stap voor stap aan en leggen we ze niet alleen uit wat ze moeten doen, maar ook hoe.”
*Ayse is een gefingeerde naam, haar echte naam is bekend bij de redactie.
De serie ‘Armoede in West’ komt tot stand met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Wil je jouw verhaal doen? Stuur ons een bericht op mail@dewestkrant.nl
